Λυσίας, Υπέρ Μαντιθέου (4)

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ (9-19)

Ο Μαντίθεος, αφού αντικρούσει το κατηγορητήριο, όπως ο ίδιος το παρουσίασε στο προοίμιο του λόγου του (3), προχωρά σε είδος λογοδοσίας σχετικά με την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του. Στο θέμα αυτό αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του λόγου του και δηλώνει αυτήν την πρόθεσή του στο "δεύτερο" προοίμιο του λόγου του, βασίζοντας την επιλογή του στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της δοκιμασίας σε αντίθεση με τους άλλου τύπου δικαστικούς αγώνες (9).
Ουσιαστικά ο Μαντίθεος αναπτύσσει εδώ θέματα που έχουν τεθεί ήδη στο "πρώτο" προοίμιο (1-3) όπου με έμφαση έχει αναφέρει πως θα αποδείξει ότι έχει ζήσει "μετρίως" και ότι είναι πολύ καλύτερος από ό,τι πιστεύουν οι αντίπαλοί του και από ό,τι φημολογείται σε βάρος του.
Στη συνέχεια, ο Μαντίθεος, από την ιδιωτική του ζωή, επιλέγει να αναφερθεί σε ζητήματα διανομής της περιουσίας ή διαχείρισης χρήματος αναφορικά με την οικογένειά του (10).
Από τη δημόσια πάλι ζωή του επιλέγει να αναφερθεί
α) στις συναναστροφές του και στη διαγωγή του, η οποία πολύ διαφέρει από τις συνήθειες άλλων νέων (τυχερά παιχνίδια, μέθη, ακολασίες), οι οποίοι εξαιτίας ακριβώς της κοσμιότητάς του τον φθονούν (11)
β) στο γεγονός ότι δεν έχει εμπλακεί σε σοβαρές δίκες είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές και πάντως όχι επονείδιστες (12)
γ) στο γεγονός ότι συνέδραμε οικονομικά άπορους στρατευμένους συμπολίτες του πριν την εκστρατεία στην Αλίαρτο
δ) στη στρατιωτική του θητεία και την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων. Η συμμετοχή του στην εκστρατεία στην Αλίαρτο τονίζεται με έμφαση. Το ύφος του στην παράγραφο 13 αλλάζει δραματικά (μακροπερίοδος υποτεταγμένος λόγος, χρήση μετοχών, αντιθέσεις), προκειμένου να αποδώσει τον ηρωισμό που ο Μαντίθεος επέδειξε προτείνοντας στον φύλαρχο τη μετάταξή του από το σώμα των ιππέων στους οπλίτες (βλ. εικόνες). Από την άλλη μεριά, το ύφος αυτό συγκαλύπτει το γεγονός ότι ο ηρωισμός του περιορίστηκε στην έκφραση των καλών του προθέσεων, αφού δεν χρειάστηκε το αθηναϊκό σώμα να συγκρουστεί με τους Σπαρτιάτες (13), όπως πληροφορούμαστε από τα Ελληνικά του Ξενοφώντα (3.5.16-25). Από τη συμμετοχή του στη μάχη της Νεμέας, η οποία κατέληξε με βαριά ήττα των Αθηναίων, επιλέγει να τονίσει τη στάση του μετά την ήττα και την πρόθεσή του να συνεχίσει τον αγώνα μαζί με τους άνδρες της φυλής του στη Βοιωτία, την ώρα που όλοι είχαν δειλιάσει. Οι προτροπές του όμως προς τον ταξίαρχο εκφράζουν μεν θάρρος και παρορμητισμό, δεν λαμβάνουν όμως υπόψη τη γενικότερη κατάσταση του στρατεύματος, δεν βασίζονται σε συγκεκριμένο στρατηγικό σχεδιασμό ούτε αποκαλύπτουν ιδιαίτερη αλληλεγγύη προς τους αποδεκατισμένους συστρατιώτες του.
Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο Μαντίθεος επιμένει στις πτυχές αυτές της ζωής του, επειδή θέλει να αντικρούσει φήμες για κακοδιαχείριση χρήματος, αλλαζονική συμπεριφορά και έκλυτο βίο που μάλλον κυκλοφορούσαν σε βάρος του, διατυπωμένες ενδεχομένως ασαφώς στο κατηγορητήριο αλλά πάντως γνωστές στους βουλευτές. Νομίζω πως κάπως έτσι θα πρέπει να εξηγήσουμε την επιμονή του σε θέματα που ούτως ή άλλως είχαν εξεταστεί κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας, προτού δηλαδή ο Μαντίθεος μπει στη διαδικασία να αντικρούσει την επιχειρηματολογία αυτών που εμπόδισαν την επικύρωση της εκλογής του στο βουλευτικό αξίωμα.
Ένας ακόμη παράγοντας που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη για να εξηγήσουμε γιατί αφιερώνεται τόσος χρόνος στη λογοδοσία για τη δημόσια και ιδιωτική ζωή, είναι πιθανόν το γεγονός ότι ο ο Μαντίθεος (και ο λογογράφος του ο Λυσίας) μπορεί να μην γνώριζαν εκ των προτέρων το ακριβές περιεχόμενο της κατηγορίας που οι αντίπαλοι θα διατύπωναν. Ας μην ξεχνάμε ότι στον θεσμό της δοκιμασίας η κατηγορία διατυπωνόταν μετά την εξέταση των νέων βουλευτών από την απερχόμενη βουλή. Θα ήταν μάλλον δύσκολο ο υπό δοκιμασία βουλευτής να γνώριζε εκ τον προτέρων με ακρίβεια σε τι ακριβώς θα απολογούνταν, ώστε να ενημερώσει στον λογογράφο του και να έχει έναν λόγο γραμμένο με βάση τις ακριβείς κατηγορίες που θα του προσάπτονταν. Ίσως γι’ αυτό προσπαθεί ο Μαντίθεος να καλύψει ό,τι υποψιάζεται ή γνωρίζει πως ενοχλεί τους αντιπάλους του στη δημόσια και ιδιωτική ζωή του. Προχωρά μάλιστα και πέρα από αυτό: επιχειρεί ο ίδιος να θέσει κριτήρια στους βουλευτές για την έννοια του "κοσμίως και φιλοτίμως πολιτευομένου" (:σημασία έχει το έργο του για την πόλη και όχι η εξωτερική του εμφάνισή, τα μακριά δηλαδή μαλλιά του, τα οποία όμως παρέπεμπαν σε σπαρτιατικές συνήθειες τις οποίες μιμούνταν Αθηναίοι ιππείς, 18-19) και να τους υπενθυμίσει ότι ο δημόσιος λόγος και πράξη όχι μόνον συνιστούν για την οικογένεια του Μαντίθεου παράδοση αλλά αποτελούν και αξίωση των ίδιων των Αθηναίων, στην οποία ο ίδιος πρόθυμα ανταποκρίνεται, όπως θα πει στον επίλογό του (20-21).


Φώτης/Β' Λυκείου